GebruikersverslagRuisarme en duurzame polymeerlagers vervangen stoffen lagers in de orgelbouw

• Wat was nodig: iglidur ® J glijlager; igubal ® gewrichtslager
• Vereisten: Er moesten 3000 bussen en lagers worden geïnstalleerd voor een console. Deze moesten hard en precies zijn, geen speling toelaten en geluidsarm, corrosiebestendig en duurzaam zijn.
• Sector: Instrumentenbouw, orgelbouw
• Succes voor de klant: De iglidur® en igubal®-lagers worden in het orgel gekenmerkt door lage slijtagewaarden ten opzichte van veel asmaterialen, zijn bestand tegen chemicaliën, trillingsdempend en nemen slechts weinig vocht op. Ze zijn smeer- en onderhoudsvrij en daardoor op lange termijn rendabeler dan stoffen lagers.

Een orgelbouwer heeft meestal drie wensen: voldoende inbouwhoogte, een geschikt vloeroppervlak en een mooie akoestiek. Tegenwoordig gaat het niet alleen om traditionele bouwmethoden, maar ook om het harmoniseren van muzikale en functionele doelstellingen. Het eindresultaat is een geluidsbeleving die zowel organisten als publiek in vervoering brengt.
Elke draai- en zwenkbeweging in het orgel en elk wrijvingspunt stelt hoge eisen aan het product en vereist een geschikte lagering. Baumgartner Orgelbau, een werkplaats voor historische muziekinstrumenten, is zich hier terdege van bewust. De specialist renoveert en reconstrueert orgels aan de ene kant, terwijl het aan de andere kant onderdelen voor de traditionele orgelbouw produceert en op maat gemaakte componenten en assemblages levert aan de feitelijke orgelbouwer. De referenties van het deskundige team variëren van het orgel in St Ludwig in Darmstadt tot de collegiale kerk in Stuttgart en de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles.
Bij een nieuw project, een speeltafel, moesten na voltooiing tot 3.000 bussen en lagers in het instrument worden geïnstalleerd. De eisen aan de lagers zijn hoger dan je zou denken: Naast regen en directe UV-straling hebben alle milieu-invloeden die ook buiten voorkomen hier een effect. Daarbij komt nog het materiaal hout. In tegenstelling tot metaal of kunststof is hout een hydroscopisch materiaal. Het neemt vocht op en geeft het weer af. De opslagomgeving beweegt dus en stelt ons voor grote uitdagingen. Tegelijkertijd moet er een harde en nauwkeurige lagering worden gerealiseerd die geen nulspeling toelaat. En de geluidsontwikkeling moet ook geminimaliseerd worden door een smalle lagerspeling. Dit alles onder voortdurend wisselende omgevingscondities in de kerk. Want als een instrument volledig gedemonteerd moet worden vanwege corrosieschade, kunnen de kosten al snel in de tienduizenden euro's lopen.

De orgelbouwer zag polymeer glijlagers als een manier om de onnauwkeurige en dure stoffen lagers te vervangen die anders traditioneel gebruikt worden. Deze laatste hebben extreem te lijden onder de speciale installatieomstandigheden. Eik, haagbeuk en notenhout worden voornamelijk gebruikt in de orgelbouw, maar het materiaal en de lagers worden voortdurend blootgesteld aan kou, vocht en roet. In
plaats daarvanwerden glijlagers van iglidur® J gebruikt. Het materiaal wordt over het algemeen gekenmerkt door een lage slijtage ten opzichte van veel asmaterialen, is bestand tegen chemicaliën, trillingsdempend en neemt slechts weinig vocht op. Het lager heeft een lage wrijvingscoëfficiënt bij droog gebruik en gedraagt zich zeer goed bij zachte assen. De absolute stilte in combinatie met de hoge precisie heeft zich vanaf het begin bewezen in de orgelbouw. In dit project werd bijvoorbeeld een harde en nauwkeurige lagering gerealiseerd voor de hoeklagers van de actiehoek, die een speling van slechts vijf tot tien micron toestaat. De dikwandige bussen houden stand in het hout ondanks de constant wisselende omgevingsomstandigheden, waardoor rammelende geluiden tot het verleden behoren.
De installatie van polymeerglijlagers kan ook de nood aan regelmatig onderhoud aanzienlijk
verminderen. De kostenvoordelen spreken ook voor zich: een stoffen lager zou drie tot vier keer vervangen moeten worden. Hoewel de materiaalprijs van polymeerglijlagers iets hoger is dan die van stoffen lagers, zijn de demontagekosten van stoffen lagers dertig tot veertig keer hoger dan de materiaalprijs. Maar
het was vooral de ontwikkeling van de igubal ® serie die de orgelbouwer in staat stelde om de volgende beslissende stap te zetten. De scharnier- en klauwgewrichten zijn bijvoorbeeld bijzonder gemakkelijk te gebruiken in de registertractuur. Onder andere de absolute smeervrijheid is hier belangrijk. De polymeerlagers worden droog geïnstalleerd en hoeven - in tegenstelling tot de stoffen lagers - niet geïmpregneerd te worden met vaseline of olieachtige materialen.

Voor Baumgartner Orgelbau ging de aandacht in eerste instantie niet alleen uit naar technische kwesties zoals de prestaties van de bussen bij constante beweging door klimaatschommelingen of geluidsontwikkeling en levensduur? Het was ook erg belangrijk dat de traditiebewuste markt kunststof onderdelen in het orgel zou accepteren.
Inmiddels is de nieuwe technologie goed ontvangen door zowel orgelbouwers als musici. Als de organist het instrument niet mooi vindt, heeft de orgelbouwer een probleem. De eindgebruiker moet het instrument accepteren. De voordelen van kunststof glijlagers worden steeds duidelijker in de industrie en de vraag naar koepellagers in het bijzonder neemt voortdurend toe. Organisten willen de speling in het mechaniek minimaliseren. Hoe directer de speling, hoe expressiever. Direct contact met de speelklep betekent dat deze langzamer of sneller geopend kan worden. Met een sponzig klavier lijdt de individuele speling eronder en nemen de expressieve mogelijkheden af. De kunststof glijlagers openen de deur naar nieuwe klanten en instrumenten voor orgelbouwer Baumgartner.